بازسازی بازار اراک همچنان لنگ طرح جامع است - درگ فایل

این مجموعه تاریخی در زمان فتحعلی شاه قاجار و به وسیله یوسف خان گرجی در سال 1228 هجری قمری در بافت مرکزی شهر تاسیس شده و در تاریخ دهم آبان 1355 در لیست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

مجموعه بازار اراک براساس طرحی از پیش اندیشیده احداث شده است و برخلاف بازارهای دیگر جهت آن به صورت آزاد و منحنی نیست، بلکه جهتها منظم و دارای تقارن هندسی هستند. راسته بازار با گذرهای متعددی که آن را قطع می نماید اساس بافت شطرنجی شهر سلطان آباد قدیم را ساخته بود.

این بازار دارای دو محور عمود بر هم است که یکی محور شاقتصادی جنوبی به طول 720 متر و دو ورودی یکی در شمال و یکی در جنوب و محور شرقی غربی به طول 200 متر و دارای 8 گذر و ورودی شرقی غربی است و گذرهای فرعی عمود بر دو گذر اصلی ساخته شده اند.

به علت معماری خاص بکار رفته در ساخت بنای بازار، هوای داخل بازار در زمستان گرم و متبوع و در تابستان، علیرغم سر پوشیده بودن بسیار خنک است.

موضوع تدوین طرح جامع این بنای تاریخی تقریبا از سال 1396 و در دوره مدیرکلی علیرضا ایزدی در اداره کل میراث فرهنگی استان در دستور کار نهاده شد. وی اوایل زمستان 1397 اظهار کرد که 70 درصد نقشه برداری بازار اجرا شده و تا اواسط بهمن کار نقشه برداری تمام می گردد.

گفته های ایزدی این تصور را در پی داشت که حداقل در سال 1398، کار احیا و بازسازی بازار تاریخی اراک با توجه به اهمیت و حساسیتی که برای اراک دارد، رسما کلید میخورد، اما هنوز از اجرای طرح بازسازی و احیای بازار اراک خبری نیست.

بازار تاریخی اراک با حدود 200 سال قدمت دیگر توان تاب آوری در مقابل دست اندازی ها و تخریب ها را ندارد، هر روز یک تصویر و ویدئو در فضای مجازی منتشر می گردد که گویای تخریب و از بین رفتن بخش هایی از بازار و نشانگر احتیاج فوری این مجموعه به بازسازی و بازسازی است، اما متاسفانه بلاتکلیف بودن طرح جامع بازار که هنوز به تصویب نرسیده است، کمبود منابع اقتصادی که همیشه بهانه خوبی برای عقب افتادن کارهاست، پای کار نبودن بعضی از دستگاه ها و انداختن توپ به زمین کسبه و بازاریان به بهانه همکاری نکردن و ... باعث شده که بازسازی چشمگیری در بازار تاریخی اراک صورت نگیرد.

میراث نتواست 4 میلیارد اعتبار جذب کند

پیمان عین القضاتی، رئیس کمیسیون فرهنگی شورای ششم شهر اراک که همیشه بر موضوع بازسازی بازار تاکید دارد، در نشست خبری 22 اسفند 1400 در مورد شرایط بازار تاریخی اراک اظهار کرد: شورا برای حفظ بازار تاریخی اراک کوشش می نماید، اما اداره کل میراث فرهنگی در سال 1400 پیروز به جذب 4 میلیارد تومان اعتبار نشده است، از مقامات مسئول استان خواستاریم که با ورود به مسئله، این بازی را سرانجام بدهند.

وی پیرامون اینکه بازسازی بازار اراک همچنان لنگ طرح جامع است، گفت: میراث فرهنگی پیمانکار جذب نمی نماید و می گوید که باید شهرداری این کار را انجام دهد. هنوز طرح جامع بازار تاریخی اراک تدوین نشده است و برای نجات بازار تاریخی در کنار سه ضلع میراث فرهنگی، اوقاف و بازاریان، باید شهرداری به منظور حفظ هویت شهر ورود کند.

بازار در حال تخریب است

عباس خسروانی، سخنگوی شورای شهر پیرامون اینکه بازسازی بازار اراک همچنان لنگ طرح جامع است، بیان نمود: بازار تاریخی اراک در حال تخریب است. سال گذشته 4 میلیارد تومان در این حوزه اختصاص یافت که یک ریال هم جذب نشد، نکته مهم ورود دستگاه های مرتبط از جمله میراث فرهنگی، اوقاف و ... به میدان است تا بتوان بازار را حفظ کرد.

این گفته ها مربوط به اواخر سال گذشته است و امروز با گذشت فصل بهار که در واقع فرصت مناسبی برای انجام کارهای عمرانی و بازسازیی بود، کاری در بازار پیش نرفت، البته ارقامی مانند 4 میلیارد تومان نمی تواند کفاف بازسازی آسیب ها و تخریب های وارده به بازار را بدهد، اما به هرحال در این شرایط 4 میلیارد تومان هم غنیمت است که متاسفانه و به گفته اعضای شورای شهر این رقم در سال گذشته جذب نشد و هنوز هم خبری از منابع اقتصادی ویژه بازار نیست!

برای سال 1401 نیز همچنان ارقام دقیقی معین نیست، کار بازسازیی صورت نگرفته است و قطعا با این فرایند لاکپشتی اگر پیگیر جذب منابع و پیمانکار باشیم به فصل سرد سال رسیده ایم و عملا بازسازی بازار به مانند گذشته یک سال به تعویق می افتد، اما سوال اینجاست که گیر کار بازسازی بازار کجاست؟

بازار زخمی از بی توجهی نسبت به بازسازی های دوره ای

مسئول اجرایی هیات امنای بازار تاریخی اراک اظهار کرد: امروز با مجموعه ای روبرو هستیم که قدمتی 200 ساله دارد و در زمان ساخت، به شدت همگون و سازگار با شرایط بوده است، البته امروز هم با وجود حوادث، تخریب ها و کم مهری های سالهای گذشته، همچنان پابرجاست.

علیرضا عسگری بیان نمود: اگر امروز شاهد تخریب در بعضی از نقاط بازار هستیم، به علت بی توجهی نسبت به انجام بازسازی های دوره ای است، این بازسازی های دوره ای یا باید به وسیله متولیان دولتی (میراث فرهنگی) یا به وسیله کسبه انجام گیرد که متاسفانه در هر دو بخش با مشکل روبرو هستیم.

برنامه ای برای بازسازی وجود ندارد

وی با تاکید بر اینکه هیچ برنامه ای برای بازسازی در دست نیست و چشم اندازی برای بازسازی و اقدامات اصولی وجود ندارد، گفت: در سالهای اخیر بواسطه بازسازی های غیرفنی و غیرعمرانی درگیر مسائل فراوان شده ایم، به عنوان مثال، در بازسازی بام بازار در سالهای قبل کار اصولی پیش نرفت و امروز شاهدیم که بیشتر نقاط بازسازی شده احتیاجمند بازسازی مجدد هستند و حتی این نوع بازسازی ناهمگون را در سراها نیز تجربه کردیم و عملا دچار دوباره کاری شده ایم.

عسگری پیرامون اینکه بازسازی بازار اراک همچنان لنگ طرح جامع است، توضیح داد: روی این طرح نیز حرف و حدیث های بسیاری وجود دارد، سالها از طرح موضوع تدوین این طرح میگذرد، اما هنوز نتواسته ایم به یک جمع بندی معین دست یابیم.

منابع جذب شده، پیمانکار نداریم

وی با تاکید بر اینکه نداشتن طرح جامع، بازسازی های غیراصولی و در مجموع بی توجهی نسبت به شرایط بازار باعث شده که از بین رفتن این مجموعه هویتی شهر اراک که تمامی زوایای معماری ایرانی اسلامی را در خود جای داده است را نظاره گر باشیم، گفت: میراث فرهنگی در نقاطی از بازار که احتیاجمند بازسازی اضطراری است، داربست می زند تا حادثه رخ ندهد، اما این اقدامات موقتی است. بازار پیروز شده است که به وسیله فرمانداری، شورای شهر و ... منابع خوبی را جذب کند، اما هنوز در جذب پیمانکار به نتیجه نرسیده ایم و این مسئله باعث از دست رفتن زمان می گردد و مسلما فرا رسیدن فصل سرد سال مانعی برای بازسازی بازار است.

وی تاکید نمود: مبلغی که سال گذشته شورای شهر اراک جهت بازسازی اختصاص داد، هنوز جذب نشده است و امسال نیز همچنان در حال از دست دادن زمان هستیم.

بازسازی سراها ایراد دارد

عسگری در مورد بازسازی های اجرا شده در بعضی از سراها از جمله سرای نبی زاده توضیح داد: میراث فرهنگی مدعی است که بازسازی ها به شکل درست انجام می گردد، اما هیات امنای بازار که در واقع از قدیمی های بازار و آشنا با بافت این مجموعه هستند، نسبت به بازسازی ها ایرادات زیادی را وارد می دانند. نمیتوان به راحتی امور بازسازیی را به دست هر پیمانکاری سپرد بلکه اهلیت و تخصص و کارآمدی پیمانکار بسیار اهمیت دارد و در کنار آن نظارت و گزارش دهی ها مهم است، بالاخره یک روزی این مجموعه تاریخی ثبت جهانی می گردد و نباید به بافت اصلی آن آسیب وارد گردد.

وی با اشاره به خطرسنجی اجرا شده، گفت: بازار در یک بخشی احتیاجمند بازسازی های روزانه است و از طرفی در بخشی از سراها بازسازی اجرا شده، اما مجددا احتیاجمند بازسازی هستیم. در بعضی از فضاها شاهد انحراف ایوان ها، آسیب سقف ها و ... هستیم که اگر بدون بازسازی باقی بمانند خطرآفرین خواهند بود، بعلاوه در بعضی از نقاط مانند سرای کرمانشاهی ها، سرای تقوایی و ... احتیاجمند بازسازی اضطراری هستیم.

طرح جامع در شورای فنی تصویب شد

معاون میراث فرهنگی، اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان مرکزی در زمینه بازسازی بازار گفت: پیش احتیاج اولیه و لازم جهت بازسازی مجموعه بازار، تهیه طرح جامع بازسازی و احیای مجموعه است که در حال حاضر این طرح تهیه شده و به تصویب شورای فنی استان نیز رسیده است و در کارگروه ساماندهی بازار به ریاست معاون عمرانی استانداری نیز ارائه خواهد شد.

محسن کریمی بیان نمود: طرح مورد نظر شامل مستندسازی و برداشت نقشه های وضع موجود بازار، آسیب شناسی و ارائه طرح بازسازی با جزئیات اجرایی است که به وسیله مشاور تهیه شده است.

بازسازی سرای گلشن در امسال

کریمی با تاکید بر اینکه طرح جامع تهیه شده است و نقشه راه بازسازی بازار پیش روی ماست، گفت: شهرداری اراک نیز در امر بازسازی مشارکت دارد و در امسال بازسازی سرای گلشن به وسیله شهرداری انجام خواهد شد.

وی اضافه نمود: اعتبار استانی بازار در سال 1400 بالغ بر 500 میلیون تومان و اعتبار ملی آن نیز یک میلیارد و 400 میلیون تومان بود که با استفاده از آن، بازسازی بام و بام سازی گذر چهارسوق اجرا شده به سمت حصار و نیز سرای صندوق سازها در دست اجرا واقع شده است.

امسال میتوان بازسازی را بر روی رقم 30 میلیارد تومان بست

معاون میراث فرهنگی استان مرکزی بیان نمود: در طرح جامع تدوین شده، اعتبار مورد احتیاج برای بازسازی ابنیه بازار به جز مباحث ایمنی و تاسیسات، 50 میلیارد تومان برآورد شده که البته این برآورد اقتصادی باید هر ساله به روز گردد.

کریمی با اشاره به اینکه مسئله بازسازی بازار تاریخی اراک در سفر ریاست جمهوری به استان مطرح می گردد، اضافه نمود: برنامه ریزی شده که در این سفر 20 میلیارد تومان اعتبار به بازار اختصاص یابد، از منابع استانی نیز 4 میلیارد تومان تخصیص یافته و هشت میلیارد تومان هم از محل منابع ملی تامین خواهیم کرد. در واقع امسال میتوان برای حدود 30 میلیارد تومان در امر بازسازی بازار برنامه ریزی کرد که البته در این بین احتیاجمند همکاری کسبه و بازاریان هستیم.

احتمالا یک میلیارد تومان به بازار اختصاص می دهیم

فرماندار اراک نیز در مورد پیگیری شرایط بازار گفت: سال گذشته فرمانداری مبلغ 500 میلیون تومان برای بازسازی بازار اختصاص داد و در امسال طی روزهای آینده جلسه ای جهت اختصاص اعتبار برگزار می گردد.

دکتر امیر هادی با اشاره به توافق اجرا شده میان فرمانداری و میراث فرهنگی بیان نمود: طبق این توافق، به هر اندازه که شهرستان اراک منابع اقتصادی به بازسازی بازار اختصاص دهد، میراث فرهنگی باید دو برابر این رقم را از محل اعتبارات ملی اخذ کند و احتمال می دهیم که حدود یک میلیارد تومان اختصاص دهیم، البته موضوع بازسازی بازار در سفر ریاست جمهوری مطرح می گردد تا اعتباری در این راستا تخصیص یابد.

سراها باید احیا و فعال شوند

وی توضیح داد: در بازار تاریخی اراک، باید بخش عمومی به وسیله بخش دولتی و بخش خصوصی به وسیله کسبه و واحدهای صنفی ساماندهی گردد، متاسفانه در حال حاضر اغلب سراهای بازار تقریبا خالی است و باید با یاری بازاریان تمهیداتی اندیشید که واحدهای صنفی در این سراها مستقر شوند تا آنها نیز فعال شوند.

مرحله دوم مناقصه برگزار می گردد

شهردار بافت تاریخی اراک نیز در مورد فرایند بازسازی بازار از سوی شهرداری اراک و شهرداری بافت تاریخی اظهار کرد: شهرداری اراک امسال مبلغ سه میلیارد تومان را برای بازار پیش بینی نموده است، اما در وهله اول باید قرارداد با پیمانکاری منعقد گردد.

شاه کرمی اضافه نمود: یک دوره مناقصه برگزار گردید، اما به علت نقص مدارک در پفراینده یک پیمانکار، مرحله دوم مناقصه برگزار می گردد.

وی اضافه نمود: در بحث بازسازی، شهرداری و پیمانکار تابع میراث فرهنگی هستند و هر نقطه و فضایی که بحرانی تر باشد در اولویت بازسازی قرار میگیرد.

کندی فرآیندهای اداری و اجرایی گریبان هر اقدامی را در کشور و استان گرفته است و همه آنقدر تجربه گرفتار شدن در چنگال این چرخدنده های زنگار گرفته را برای کوچکترین امور داریم که دیگر احتیاجی به مثال و نمونه برای اثبات این مدعا نیست، اما یک اثر ارزشمند تاریخی منتظر برای ثبت جهانی را نمیتوان معطل این چرخه خسته کننده زجرآور کرد.

گرچه بازار اراک همانند دیگر بازارهای تاریخی ایران زنده و پویاست و هر روز گذر هزاران نفر را در گذرها و سراهایش شاهد است و بستر کسب روزی صدها خانواده است، اما تن رنجورش را خودش نمی تواند ترمیم کند و زخم هایی که از بهره برداران بی توجه برداشته هر روز عمیق تر می گردد و سراهایی که خالی و متروک مانده در معرض فرسایشند، روحش را می آزارد.

ما هر روز فرصت را برای بازسازی این پیر ارزشمند از دست می دهیم، گویی متاسفانه قلب کسی برای این مجموعه تاریخی نمی تپد و همگی منتظر نشسته ایم تا تخریب و بحرانی در بازار اتفاق بیفتد و سپس به صرافت بیفتیم که بازسازیی دست و پا شکسته انجام گردد و منتظر بمانیم تا تخریب بعدی و بعدی!

سال گذشته به گفته میراث فرهنگی حدود دو میلیارد تومان در بازار هزینه شد، قطعا برای بازاری با 20 سرا و تیمچه چنین رقمی اصلا بچشم نمی آید، از طرفی از آنجا که دائما از مسائل اقتصادی در کشور و استان سخن گفته می گردد، این نگرانی وجود دارد که امسال هم آبی برای بازار تاریخی اراک گرم نگردد و داستان اختصاص قطره چکانی منابع ادامه داشته باشد.

اینکه تصویب و اجرای یک طرح که نقشه راه بازسازی بازار است، این چنین مشمول زمان گردد، برای مجموعه ای که هر خشتش ثروت گرانبهایی است و هر لحظه در معرض خطر آسیب و در بخشهایی حتی در معرض خظر تخریب است، قدری عجیب به نظر می رسد.

در این شرایط تنها میتوان اینگونه برداشت کرد که بزرگترین و زنده ترین مجموعه تاریخی اراک در اولویت برنامه های مسئولان نیست، اما شاید این تذکر لازم باشد که بازار هویت و نماد تاریخ اراک است، هر سهل انگاری در قبال حفظ و بازسازی این بنای منحصر بفرد که شاید به علت وجود بعضی شاخصه ها نمونه ای در ایران نداشته باشد، خیانتی به آیندگان باشد.